Soạn bài lớp 10: Nhàn

Soạn bài: NhànNHÀNNGUYỄN BỈNH KHIÊMI. KIẾN THỨC CƠ BẢN1. Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491 1585) người làng Trung Am, huyện Vĩnh Lại, Hải Dương(nay thuộc Vĩnh Bảo, Hải Phòng), từng thi đỗ trạng nguyên. Làm quan được tám năm,ông dâng sớ xin chém mười tám kẻ lộng thần nhưng không được chấp nhận. Sau đó ôngxin về trí sĩ quê nhà, tự đặt tên hiệu là Bạch Vân cư sĩ, dựng am Bạch Vân, lập quánTrung Tân, mở trường dạy học. Tác phẩm của Nguyễn Bỉnh Khiêm gồm có tập thơ chữHán Bạch Vân am thi tập, tập thơ Nôm Bạch Vân quốc ngữ thi, tập sấm kí Trình Quốccông sấm kí,…2. Bao trùm trong thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm từ khi về trí sĩ quê nhà là cảm hứng thanhnhàn, tự tại, gắn bó với tự nhiên, không tơ tưởng bon chen phú quý. Cảm hứng ấy đượcthể hiện bằng ngôn từ giản dị, tự nhiên mà cô đọng, giàu vị. Bài thơ Nhàn trích tậpthơ Nôm Bạch Vân quốc ngữ thi tập là một trường hợp tiêu biểu.3. Với lời thơ tự nhiên, giản dị mà giàu vị, bài thơ Nhàn thể hiện được một cách sâu sắccái thú và nghĩa triết lí trong lối sống nhàn dật mà tác giả đã lựa chọn. Đó là quan niệmsống nhàn là hoà hợp với tự nhiên, giữ cốt cách thanh cao, vượt lên trên danh lợi.II. RÈN KĨ NĂNG1. Nổi bật trong bài thơ là hình ảnh người trí sĩ ẩn cư nhàn dật. Nhân vật trữ tình này xuấthiện trong lời thơ với những chi tiết về cách sống, cách sinh hoạt và quan niệm sống: tựcuốc đất trồng cây, đào củ, câu cá; chọn nơi vắng vẻ, không thích nơi ồn ã; ăn uống, tắmtáp thoải mái, tự nhiên; coi phú quý tựa giấc mộng.2. Âm hưởng hai câu thơ đầu đã gợi ra ngay cái vẻ thung dung. Nhịp thơ 2/2/3 cộng vớiviệc dùng các số từ tính đếm (một…, một…, một…) trước các danh từ mai, cuốc, cần câucho thấy cái chủ động, sẵn sàng của cụ Trạng đối với cuộc sống điền dã, và còn như làchút ngông ngạo trước thói đời.3. Có thể thấy vẻ đẹp giản dị, tự nhiên của bài thơ việc lựa chọn từ ngữ, giọng điệu. Cáctừ ngữ nôm na, dân dã được sử dụng kết hợp với cách cấu tạo câu thơ như lời khẩu ngữtự nhiên đã tạo ra nét nghệ thuật độc đáo cho bài thơ. Đúng như nhận xét của Phan HuyChú: “Văn chương ông tự nhiên nói ra là thành, không cần gọt giũa, giản dị mà linh hoạt,không màu mè mà có vị, đều có quan hệ đến việc dạy đời”.DOC24.VN4. Sự đối lập giữa “Ta dại” và “Người khôn” trong câu mang nhiều hàm ý: vừa đểkhẳng định sự lựa chọn phương châm sống, cách ứng xử của tác giả, vừa thể hiện sắc tháitrào lộng, thái độ mỉa mai đối với cách sống ham hố danh vọng, phú quý. Theo đó, cái dạicủa “ta” là cái “ngu dại” của bậc đại trí, với trí tuệ lớn, thấu triệt lẽ thịnh suy, vong tồncủa cuộc đời, sống thanh thản, nhàn dật, thuận lẽ tự nhiên. Cho nên, nơi “ta” chọn là “nơivắng vẻ”, nghĩa là nơi có thể tĩnh tại, sống an nhàn, không có tranh giành “tư lợi” theo sởthích của “ta”. Còn “người khôn” mà chọn “Đến chốn lao xao”, nghĩa là nơi ồn ã, đócon người chen chúc, xô đẩy nhau để giành giật lợi danh, thì lại hoá ra “dại” vậy “khôn”– “dại”, “nơi vắng vẻ” “chốn lao xao” là những quan niệm sống, cách lựa chọn rất khácnhau.5. hai câu 5, 6, tác giả nói đến chuyện “ăn” và “tắm” một cách đầy thích thú. Theovòng quay bốn mùa quanh năm, việc “ăn”, “tắm” của “ta” thuận theo tự nhiên, hoà hợpvới tự nhiên; đạm bạc, thanh bần nhưng thú vị, thanh thản.6. Triết lí nhân sinhHai câu thơ cuối bài thể hiện tập trung, sâu sắc quan niệm triết lí nhân sinh của tác giả.Hai câu này lấy tích trong truyện đời Đường. Chuyện kể về Thuần Vu Phần là một viêntướng tài, tính tình phóng khoáng, do xúc phạm thống soái, bị quở mắng nên từ chức vềnhà, lấy uống rượu làm vui. Một hôm, Vu Phần say rượu ngủ bên gốc cây hoè, mơ thấymình được làm phò mã cho vua nước Hoè, được hưởng giàu sang phú quý, tỉnh dậy mớibiết đó chỉ là giấc mơ. Tác giả mượn điển tích này để bộc lộ thái độ xem thường phú quý,coi chốn quyền danh phú quý chỉ là giấc chiêm bao, không có thực, qua đó khẳng địnhthêm một lần nữa sự lựa chọn phương châm sống, cách ứng xử của riêng mình.Lánh đời ẩn dật, cách ứng xử đó của tác giả có vẻ tiêu cực. Nhưng trong hoàn cảnh nàođó, khi muốn giữ gìn nhân cách, sự thanh thản, tĩnh tại cho mình, đó lại là cách ứng xửtích cực.7. Có thể tham khảo nhận định dưới đây để mở rộng tìm hiểu vẻ đẹp thanh cao của triết línhàn dật trong lí tưởng sống của người xưa:“ Ông nhàn là người sống với tư cách là một cá nhân, chứ không phải với tư cách thànhviên của một cộng đồng nào đó, là một con người có lạc thú, chứ không phải chỉ có chứcnăng, nghĩa vụ. Sống dưới chế độ chuyên chế theo Nho giáo, con người bị trói buộc bởihai sợi dây: nghĩa và phận. Phận vạch ranh giới cho từng người, quy định mức cho mỗingười được ngồi, đứng, nói năng, xưng hô, ăn, ở. Nghĩa nhắc nhở mọi người có tráchnhiệm đối với người trên kẻ dưới,… Trong xã hội tổ chức như vậy, con người khôngđược coi mình là cá nhân độc lập, có cái riêng của mình, không được nghĩ đến lạc thú.DOC24.VNDo đó tìm nhàn dật là tìm cái vui cho thân tâm, tránh cái lụy hình dịch, là tìm thoát khỏisự ràng buộc chặt chẽ mà vô hình của thể chế chuyên chế theo Nho giáo,… Ông nhàn tựcoi mình là cá nhân không bị ràng buộc. Nhưng một mặt không thể coi cá nhân là cô độc,coi cái “tôi” là trung tâm. Cho nên cố tránh ràng buộc bằng cách từ bỏ danh lợi, không đicon đường công danh, giành phận vị, coi thường giàu nghèo, sang hèn, đứng ngoài sựràng buộc của phận. Để có chút thoải mái đó, ông nhàn phải chủ động tự hạn chế: khôngcậy tài, yên phận, không tranh giành và không động lòng về lời khen, tiếng chê.”(Trần Đình Hượu, trong Nguyễn Bỉnh Khiêm danh nhân văn hoá, Bộ Văn hoá thông tinvà thể thao xuất bản, H, 1991)8. Vẻ đẹp cuộc sống và tâm hồn của Nguyễn Bỉnh Khiêm qua bài thơ "Nhàn""Nhàn" là một chủ đề lớn trong thơ của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Nhàn theo quan niệm củanhà thơ là sống thuận lợi theo lẽ tự nhiên, không màng danh lợi. Bài thơ này là lời tâm sựvề cuộc sống và sở thích cá nhân. Nó cũng đồng thời thể hiện một quan niệm nhân sinhđộc đáo của nhà thơ.Bài thơ mở đầu bằng những ngôn từ thật vô cùng giản dị:Một mai, một cuốc, một cần câuThơ thẩn dầu ai vui thú nào.Đó là cuộc sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm, của cụ Trạng. Nó thuần hậu và thanh khiết biếtbao. Câu thơ đưa ta trở về với cuộc sống chất phác nguyên sơ của cái thời "nước giếngđào, cơm cày ruộng". Cuộc sống tự cung tự cấp mà vẫn ung dung ngông ngạo trước thóiđời. Hai câu đầu còn là cái tâm thế nhàn tản, thong dong. Nhịp cầu thơ nghe như nhân vậttrữ tình đang nhẹ nhàng đếm bước: một... một... một...Đến hai câu luận nhà thơ lại tiếp tục nhấn thêm một chút tình điệu thôn quê nữa để ngườiđọc cảm nhận thực sự được cái vui của "cuộc sống nhàn":Thu ăn măng trúc, đông ăn giá,Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao.Vẫn là những ngôn từ giản dị, vẫn là những hình ảnh nghệ thuật dân dã, đời thường, vậymà hai câu thơ của Nguyễn Bỉnh Khiêm "sang trọng" biết bao. Nó chăng những khônggợi ra vẻ gì khắc khổ mà còn toát lên toàn bộ vẻ thanh cao. Thanh cao trong cách ăn uốngsinh hoạt và cả trong cái niềm thích thú khi được hòa mình vào cuộc sống thiên nhiên.Cuộc sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm là thế, rất giản dị, rất tự nhiên mà vẫn thanh cao vàthú vị vô cùng.DOC24.VNNếu chỉ đọc bốn câu thơ miêu tả về cuộc sống, chúng ta có thể nghĩ ngay đến hình ảnhmột bậc danh nho đang muốn lánh đời. Thế nhưng trở về với hai câu thực, chúng ta sẽhiểu hơn cái quan niệm "lánh đời" của nhà thơ:Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻNgười khôn, người đến chốn lao xao.Vậy ra, Tuyết Giang phu tử về với thiên nhiên là để thoát ra khỏi vòng danh lợi, thoát rakhỏi chốn nhiễu nhương đầy những ganh tị, bon chen. Hai câu thơ diễn bằng nói ngược.Vì thế nó tạo cho người đọc một liên tưởng thật hóm hỉnh, sâu cay. Câu thơ đúng là trítuệ sắc sảo của một bậc đại quan trí tuệ để nhận ra cái khôn và cái dại thật sự đời. Hai câu thơ kết khép lại bằng một phong thái ung dung tự tại:Rượu đến cội cây, ta sẽ uốngNhìn xem phú quý tựa chiêm bao.Hai câu thơ chẳng biết đang vẽ cảnh đời hay tiên cảnh. đó nhân vật trữ tình cũng khôngbiết đang tình hay mơ. Tất cả cứ hòa cùng làm một dưới cái nhãn quan tỏ tường và thôngtuệ của nhà thơ.DOC24.VNTrên đây chỉ là phần trích dẫn 10 trang đầu của tài liệu và có thế hiển thị lỗi font, bạn muốn xem đầyđủ tài liệu gốc thì ấn vào nút Tải về phía dưới.