Văn bản Đồng chí

HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ

NỘI DUNG CẦN ĐẠT

GV chiếu một đoạn bài hát: Tình đồng chí

? Lời bài hát gợi cho em những liên tưởng hoặc tình cảm gì về những anh Vệ quốc thời kháng chiến chống Pháp?

GV: Tình đồng đội là một thứ tình cảm đẹp đẽ, là nguồn cảm hứng của biết bao nhà thơ, nhà văn. Là một người lính nhưng cũng đồng thời là một nhà thơ, Chính Hữu đã có khá nhiều tác phẩm viết về người lính, về chiến tranh bằng ngòi bút hiện thực nhưng cũng không kém phần lãng mạn. Trong tiết học hôm nay chúng ta cùng tìm hiểu bài thơ Đồng chí để thấy những điều đó trong tác phẩm của ông.

- Ghi tên bài

Tiết 47. Đọc- hiểu văn bản: ĐỒNG CHÍ

- Chính Hữu -

HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ

NỘI DUNG CẦN ĐẠT

Nội dung 1: Giới thiệu chung

- Mục tiêu: HS biết trình bày và nắm được những nét chính về tác giả, tác phẩm

- Phương pháp: Dự án, thuyết trình.

- Thời gian: 5p

- Năng lực tự học

Nội dung 1:Tìm hiểu chung :

Phương pháp dự án:

Mời đại diện 2 nhóm lên trình bày sự chuẩn bị về tác giả, văn bản?

Dự kiến trả lời:

Nhóm 1 :

- Là nhà thơ- chiến sĩ.

- Thơ ông chủ yếu viết về người lính và hai cuộc kháng chiến của dân tộc.

Nhóm 2 :

- Hoàn cảnh : Viết đầu năm 1948, là kết quả sự trải nghiệm của Chính Hữu trong chiến dịch Việt Bắc.

- Thể thơ tự do.

- Phương thức biểu đạt chính: biểu cảm

- Bố cục: 3 phần

+ 7 câu đầu: Cơ sở của tình đồng chí.

+ 10 câu tiếp: Biểu hiện sức mạnh của tình đồng chí.

+ 3 câu cuối: Biểu tượng về người lính cách mạng.

- Gv nhấn mạnh một số điểm cơ bản.

Chính Hữu từ người lính Trung đoàn thủ đô trở thành nhà thơ quân đội. Thơ ông hầu như chỉ viết về người lính và hai cuộc kháng chiến, đặc biệt là những tình cảm cao đẹp của người lính như tình đồng chí, đồng đội, tình quê hương, sự gắn bó giữa tiền tuyến và hậu phương..

- Chính Hữu cùng đơn vị tham gia chiến đấu trong chiến dịch Việt Bắc (thu đông năm 1947). Trong chiến dịch ấy, cũng như những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp, bộ đội ta còn hết sức thiếu thốn. Nhưng nhờ tinh thần yêu nước, ý chí chiến đấu và tinh đồng đội, đồng chí, họ đã vượt qua tất cả để làm nên chiến thắng. Bài thơ Đồng chíđược sáng tác năm 1948, tại nơi ông phải nằm điều trị bệnh.

GV: giới thiệu về tập thơ và một số bài thơ trong tập thơ bằng máy chiếu

I/ Tìm hiểu chung:

1. Tác giả:

- Là nhà thơ- chiến sĩ.

- Thơ ông chủ yếu viết về người lính và hai cuộc kháng chiến của dân tộc.

2. Văn bản:

- Viết đầu năm 1948.

- Là kết quả sự trải nghiệm của Chính Hữu trong chiến dịch Việt Bắc.

Nội dung 2: Đọc- tìm hiểu văn bản

- Mục tiêu: HS biết trình bày và nắm được nội dung của bài

- Phương pháp: Thuyết trình, vấn đáp

- Thời gian: 30p

- Gv hướng dẫn cách đọc (chậm rãi, tình cảm,...), đọc mẫu, gọi Hs đọc.

- Gv kiểm tra việc đọc chú thích của học sinh, chú ý: Đồng chí (mới xuất hiện và phổ biến ở VN từ những năm 30 của thế kỉ XX, đặc biệt là từ sau CMTT).

? Đọc 7 câu thơ đầu? Cho biết nội dung?

- Cơ sở tình đồng chí.

Thảo luận:

Nhóm 1,2: Bốn câu thơ đầu

Nhóm 3,4: 4 câu tiếp

Đại diện nhóm trình bày

Bổ sung, nhận xét

Giáo viên: Đoạn thơ đã đi sâu khám phá, lí giải cơ sở của tình đồng chí. Đồng thời tác giả đã cho thấy sự biến đổi kì diệu từ những người nông dân hoàn toàn xa lạ trở thành những người đồng chí đồng, đội sống chết có nhau.

? Dòng thứ 7 của đoạn thơ có gì đặc biệt so với những câu thơ trên?

- Phương thức: cặp. Thời gian 4 phút

- Hs làm việc, trao đổi, báo cáo, nhận xét, bổ sung

- Dự kiến kết quả:

+ Câu thơ thứ 7 chỉ có 2 tiếng cực ngắn và dấu chấm cảm, giản dị nhưng có sức âm vang lớn, nhịp điệu câu thơ có sự thay đổi: nhịp thơ ngưng lại, đột ngột, làm thay đổi cả nhịp điệu bài thơ và tác động sâu sắc đến người đọc, người đọc cũng phải dừng lại, ngưng lại trong suy ngẫm.

+ Câu thơ vang lên giản dị, mộc mạc mà rất đỗi thiêng liêng, cảm động, khẳng định ca ngợi 1 tình cảm CM mới mẻ bắt nguồn từ những tình cảm truyền thống: tình bạn, tình đồng đội.

- Gv đánh giá, chốt:

Câu thơ vang lên như một phát hiện , một lời khẳng định về tình cảm cao đẹp nhất của người lính trong kháng chiến. Đồng thời, nó có tác dụng gắn kết đoạn đầu với đoạn sau của bài thơ. Nó vang lên giản dị mộc mạc và rất đỗi thiêng liêng, cảm động khẳng định và ngợi ca một tình cảm cách mạng mới mẻ, bắt nguồn từ tình cảm truyền thống: tình bạn, tình đồng đội trong chiến đấu nhưng đã được đổi mới và nâng cao trong hoàn cảnh mới, thời đại mới.

? Đọc lại diễn cảm 10 dòng thơ tiếp theo của bài thơ?

? Tiếp tục về chủ đề đồng chí nhà thơ đã đi vào khai thác những khía cạnh nào.

- Nỗi nhớ, sự khó khăn của người lính.

Thảo luận: Nỗi nhớ của người lính được thể hiện như thế nào? Hãy phân tích.

- Phương thức: cặp. Thời gian 4 phút

- Hs làm việc, trao đổi, báo cáo, nhận xét, bổ sung

- Dự kiến kết quả:

+ Người lính đã cảm thấu tâm tư, nỗi lòng của nhau: “Ruộng nương... người ra lính”

+ Hình ảnh gần gũi, thân thuộc. Đối với người nông dân thì ruộng nương, mái nhà là những gì quí giá nhất..họ không dễ gì từ bỏ.

+ Bỏ lại tất cả không một chút bận tâm. Tác giả dùng từ “mặc kệ” rất đắt, nó cho thấy sự dứt khoát ra đi của người lính mà không phải là sự vô tình, vô tâm.

+ Hình ảnh giếng nước gốc đa nhớ người ra lính là một hình ảnh rất giàu sức gợi, đây vừa là nhân hóa, lại vừa là hoán dụ biểu trưng cho quê hương, người thân nơi hậu phương luôn luôn dõi theo và nhớ nhung người lính da diết.

- Gv đánh giá, chốt: Câu thơ nói quê hương nhớ người lính mà thực ra là người lính đang nhớ nhà. Nỗi nhớ hai chiều nên càng da diết, khôn nguôi. Nhưng chính nỗi nhớ quê hương ấy lại là động lực mạnh mẽ giúp người lính quyết tâm chiến đấu.

GV chuyển: Chính Hữu là người trực tiếp tham gia chiến dịch việt Bắc Thu- Đông năm 1947. Hơn ai khác, ông thấu hiểu những thiếu thốn và gian khổ của cuộc đời người lính.

? Cuộc sống của người lính được thể hiện qua những hình ảnh nào? Những hình ảnh đó thể hiện được điều gì sâu sắc.

- Cuộc sống của người lính được thể hiện qua những hình ảnh: áo anh rách vai, quần tôi có vài mảnh vá, miệng cười buốt giá, chân không giày, sốt run người vầng trán ướt mồ hôi.

? Em có nhận xét gì về cuộc sống của họ.

- Tất cả cho thấy cuộc sống hết sức khó khăn, gian khổ phải chịu sự đe doạ của cơn sốt rét rừng, cái đói đe doạ…

- Mặc dù khó khăn thiếu thốn là thế nhưng người lính vẫn sáng lên tinh thần lạc quan, cái nắm tay ấm áp tình đồng chí, tiếng cười xua tan đi giá rét - cái rét mà chỉ những người lính đã từng trải qua ở núi rừng mới thấu hiểu.

? Nhờ vào sức mạnh nào mà người lính có thể vượt qua được những khó khăn đó.

- Nhờ vào tình đồng chí cao cả thiêng liêng: “Thương nhau…”. Đây là dòng thơ thể hiện sức mạnh của tình đồng chí.

Thảo luận: Em hãy phân tích cái hay của dòng thơ này? Cái bắt tay đó nói lên điều gì?

- Phương thức: cặp. Thời gian 4 phút

- Hs làm việc, trao đổi, báo cáo, nhận xét, bổ sung

- Dự kiến kết quả:

+ Mọi sức mạnh được truyền cho nhau qua cái nắm tay đầy ý nghĩa, bàn tay giao cảm thay cho mọi lời nói, bàn tay thay cho lời nói đoàn kết, sự cảm thông, và cả lời hứa hẹn lập công…

+ Một hình ảnh mang sức nặng tư tưởng, nó thể hiện tình cảm của anh bộ đội mộc mạc, không ồn ào nhưng lại thấm thía, im lặng nhưng nó lại nói được nhiều hơn những gì cần nói.

Gv đánh giá, chốt: Tất cả những cảm xúc thiêng liêng được dồn nén trong hình ảnh thơ rất thực, cảm động: “Thương nhau tay nắm lấy bàn tay”: Họ đã truyền cho nhau hơi ấm của tình thương, là lời động viên chân thành cùng vượt qua khó khăn. Có lẽ không ngôn từ nào có thể diễn tả cho hết tình đồng chí thiêng liêng ấy. Chính tình cảm, tình đoàn kết gắn bó đã nâng đỡ bước chân người lính và sưởi ấm tâm hồn họ trên mọi nẻo đường chiến đấu.

? Bài thơ khép lại bằng hình ảnh nào? Hãy đọc 3 câu thơ cuối.

? Nhận xét gì về cách kết thúc bài thơ.

- 3 câu cuối là bức tranh đẹp bất ngờ bằng những hình ảnh đặc sắc về tình đồng chí: 3 hình ảnh- người chiến sỹ, súng, trăng trong cảnh rừng hoang sương muối.

Thảo luận: Em có suy nghĩ gì về hình ảnh người lính trong đoạn thơ này ?

- Phương thức: nhóm. Thời gian 6 phút

- Hs làm việc, trao đổi, báo cáo, nhận xét, bổ sung

- Dự kiến kết quả:

+ Trong cái vắng lặng của rừng hoang sương muối, cái tê buốt giá rét luồn vào da thịt, cái căng thẳng của trận đánh sắp tới, nổi lên ba hình ảnh gắn kết với nhau: Người lính, khẩu súng, ánh trăng. Trong cái cảnh Rừng hoang sương muối những người lính phục kích giặc, đứng bên nhau. Sức mạnh của tình đồng đội đã giúp họ vượt lên tất cả mọi khó khăn. Tình đồng chí đã sưởi ấm họ.

+ Tư thế vững chãi, chủ động….Giữa cái nền hiện thực ấy, một hình ảnh hết sức lãng mạn xuất hiện: “Đầu súng trăng treo”

+ Đầu súng trăng treo: câu thơ cô đọng vừa gợi hình vừa gợi cảm. Câu thơ vừa gợi ra hình ảnh thực: mảnh trăng về khuya như càng xuống thấp hơn và có lúc như treo lơ lửng trên đầu ngọn súng, song lại có chất lãng mạn: dù khó khăn gian khổ người lính vẫn không quên ngắm vầng trăng, hình ảnh đẹp của 1 cuộc sống thanh bình.

GV chiếu sile và nhấn mạnh:

- Gv đánh giá, chốt:

GV: Đây là một bức tranh đẹp, trong đó nổi lên cảnh rừng đêm trăng sáng. Trên cái nền ấy 3 hình ảnh gắn kết với nhau: người lính – vầng trăng - khẩu súng. Với tâm hồn đầy lãng mạn người lính đã cảm nhận “đầu súng trăng treo” =>Khung cảnh kết hợp hài hoà giữa chất hiện thực và chất lãng mạn.

II/ Đọc- tìm hiểu văn bản:

1. Cơ sở của tình đồng chí:

- Xuất thân từ những vùng quê nghèo khổ, cùng chung giai cấp.

- Cùng chung chí hướng, lí tưởng cách mạng cao đẹp.

- Cùng trải qua những khó khăn, thiếu thốn.

=> Đồng chí, tình cảm cao đẹp nhất của người lính.

2. Những biểu hiện cao đẹp của tình đồng chí.

- Cảm thông sâu sắc những tâm tư, những nỗi lòng của nhau.

- Đồng cam, cộng khổ trong cuộc đời quân ngũ.

- Tình cảm gắn bó keo sơn nhưng rất chân thành mộc mạc. Tạo sức mạnh chiến đấu.

3. Biểu tượng về người lính cách mạng.

- Hình ảnh đẹp, tiêu biểu cho cuộc sống đậm chất thi sĩ của người chiến sĩ, một vẻ đẹp tinh thần, hoà quyện giữa cái hiện thực và cái lãng mạn.

Nội dung 3: hướng dẫn hs tổng kết

- Mục tiêu: HS nắm được nội dung, nghệ thuật của bài

- Phương pháp: Thuyết trình, vấn đáp

- Thời gian: 3p

Nội dung 3: Tổng kết

? Hãy nêu những cảm nhận của em về giá trị nghệ thuật của bài thơ?

- Bài thơ sử dụng ngôn ngữ hết sức bình dị, chân thật, nhưng cô đọng, giàu sức gợi cảm.

- Chi tiết, hình ảnh thực, giản dị, cô đọng, hàm súc, chắt lọc, hình ảnh ẩn dụ tượng trưng.

- Thể thơ tự do, lời thơ giản dị, mộc mạc gần gũi với lời nói hàng ngày.

? Đặt bài thơ vào hoàn cảnh ra đời, hãy nêu giá trị về nội dung của bài thơ?

+ Bài thơ này là bài thơ thành công sớm nhất của thơ ca viết về bộ đội, nó mở ra một khuynh hướng sáng tác mới: khai thác về hiện thực đời sống người lính.

+ Là cùng chung lí tưởng, chí hướng. Đây cũng là cách xưng hô của những người trong đoàn thể cách mạng. Vậy tình đồng chí là bản chất cách mạng của tình đồng đội và thể hiện sâu sắc tình đồng đội.

? Đọc ghi nhớ?

? Vì sao bài thơ viết tình đồng đội lại lấy tên là “Đồng chí”.

III. Tổng kết

1. Nghệ thuật

- Sử dụng ngôn ngữ bình dị, thấm đượm chất dân gian, thể hiện tình cảm chân thành.

- Sử dụng bút phát tả thực kết hợp với lãng mạn một cách hài hòa, tạo nên hình ảnh thơ đẹp, mang ý nghĩa biểu tượng.

- Lời thơ cô đọng, hàm xúc, giàu sức gợi.

2. Nội dung

Bài thơ ca ngợi tình cảm đồng chí cao đẹp giữa những người chiến sĩ thời kì đầu kháng chiến chống thực dân Pháp gian khổ.

* Ghi nhớ/ Sgk, 131.