CHỦ ĐỀ VÀ DÀN BÀI CỦA BÀI VĂN TỰ SỰ

CHỦ ĐỀ VÀ DÀN BÀI CỦA BÀI VĂN TỰ SỰI. KIẾN THỨC CƠ BẢN1. Chủ đề của bài văn tự sựa) Chủ đề của bài văn tự sự là gì? Nó được thể hiện ra saotrong văn bản?- Chủ đề là vấn đề chính mà người kể thể hiện trong câuchuyện, là điều mà người kể muốn khẳng định, đề cao, ngợica hoặc muốn phê phán, lên án, chế giễu. Nếu như đề tài làcái cho ta biết bài văn kể về cái gì thì chủ đề là cái cho tabiết câu chuyện nói lên điều gì, để làm gì.- Chủ đề của bài văn tự sự toát lên từ toàn bộ câu chuyệnđược kể. Sự việc và nhân vật trong câu chuyện được lựachọn, sắp xếp nhằm thể hiện chủ đề, thống nhất trong việcthể hiện chủ đề.- Chủ đề có khi được trực tiếp nói ra, cũng có khi khôngtrực tiếp nói ra mà ngầm thể hiện ra. Song dù có trực tiếpnói ra hay không người kể cũng phải hướng tới việc kể làmsao để cho người đọc (hoặc nghe) hiểu được chủ đề. Chủ đềthường được thể hiện ra rõ nhất trong các tình huống mâuthuẫn của câu chuyện, cách giải quyết mâu thuẫn, kếtcục của câu chuyện.b) Đọc kĩ bài văn về danh Tuệ Tĩnh để nhận diện chủ đềcủa câu chuyện được kể trong đó.Gợi Để nắm được chủ đề của bài văn cũng như cách thể hiện nó củangười kể, nên tập trung vào giải quyết một số yêu cầu sau:- Việc Tuệ Tĩnh ưu tiên chữa trị trước cho chú bé con nhànông dân bị gãy đùi đã nói lên phẩm chất gì của người thầythuốc?- Chủ đề của bài văn được thể hiện trực tiếp ra nhữngcâu văn nào? So sánh với truyện Phần thưởng để thấy sựkhác nhau trong việc thể hiện chủ đề?- Chủ đề ấy được thể hiện qua các sự việc trong phầnthân bài như thế nào?- Qua nắm bắt chủ đề của bài văn, hãy đặt tên cho bàivăn.Giải quyết được các yêu cầu trên sẽ thấy: Chủ đề của bàivăn là biểu dương tấm gương hết lòng vì người bệnh, khôngkể giàu nghèo, sang hèn của người thầy thuốc. Trong bàivăn này, chủ đề thể hiện ngay đoạn đầu: "hết lòng thươngyêu, cứu giúp người bệnh", hay trực tiếp bộc lộ ra câu nóicủa Tuệ Tĩnh: "Con người ta cứu giúp nhau lúc hoạn nạn, saoông bà lại nói chuyện ân huệ."; khác với chuyện Phầnthưởng chủ đề không được trực tiếp phát biểu mà ngụ ýtrong câu chuyện.Ở phần thân bài, để thể hiện chủ đề hết lòng thương yêu,cứu giúp người bệnh, người kể tập trung kể về hai việc làmcủa Tuệ Tĩnh: Từ chối chữa bệnh cho người nhà giàu trước, vìbệnh nhẹ. Ưu tiên chữa trước cho con trai người nông dân, vìbệnh nặng.Tên truyện và chủ đề của truyện có quan hệ thống nhấtvới nhau. Tên truyện gợi ra chủ đề của truyện. Các têngọi: Tuệ Tĩnh và hai người bệnh Tấm lòng thương người củathầy Tuệ Tĩnh đức của Tuệ Tĩnh đều đã thể hiện được chủđề của truyện. Tuy nhiên, mỗi tên gọi có sắc thái nghĩakhác nhau: tên gọi thứ nhất nêu lên tình huống của truyện,tên gọi thứ hai nhấn mạnh tình thương yêu người bệnh củaTuệ Tĩnh, tên gọi thứ ba nhấn mạnh nghĩa đạo đức nghềnghiệp. Có thể lựa chọn tên gọi khác nữa miễn sao khônglệch chủ đề của bài.2. Dàn bài của bài văn tự sựDàn bài của bài văn tự sự thường gồm ba phần: mở bài,thân bài và kết bài. Bố cục ba phần này quan hệ chặt chẽ vớinhau trong việc triển khai chủ đề. Phần mở bài giới thiệuchung về nhân vật, sự việc. Phần thân bài kể diễn biến củasự việc. Phần kết bài kể kết cục của sự việc. Có khi, chủ đềđược hé mở trong câu then chốt phần mở bài, kết luận; cũngcó khi chủ đề được bộc lộ qua các sự việc, hành động, chitiết. Không có một khuôn mẫu cố định nào cho việc thể hiệnchủ đề của bài văn tự sự.Trong bài văn về danh Tuệ Tĩnh, chủ đề được thể hiện ởmở bài, các sự việc trong thân bài và kết bài. Phần kết bàikhẳng định, làm rõ thêm chủ đề: "Trời đã sập tối, chợt nhớ tớinhà quý tộc, ông vội vã ra đi không kịp nghỉ ngơi.". Ngườiđọc càng thấy rõ tấm lòng hết mực vì người bệnh của TuệTĩnh.II. RÈN LUYỆN KĨ NĂNG1. Đọc kĩ truyện Phần thưởng và thực hiện các yêu cầua) Truyện nhằm biểu dương và chế giễu điều gì?b) Sự việc nào tập trung cho việc thể hiện chủ đề? Sự việcấy được kể trong câu văn nào?c) Hãy chỉ ra dàn bài ba phần của truyện.d) So sánh về sự thể hiện chủ đề và bố cục với bài văn vềTuệ Tĩnh.đ) Sự việc nào của câu chuyện em thấy thú vị? Tại sao?Gợi :- Trả lời được câu hỏi (a) có nghĩa là đã nắm được chủ đềcủa truyện. Truyện chế giễu tên quan cận thần tham lamđồng thời biểu dương sự thông minh, nhanh trí của ngườinông dân.- Sự đề nghị của người nông dân về phần thưởng thể hiệnrõ chủ đề của truyện: "Xin bệ hạ hãy thưởng cho hạ thầnnăm mươi roi, hạ thần không muốn gì hơn cả. Chỉ có điều làhạ thần đã đồng chia cho viên quan đã đưa thần vào đâymột nửa số phần thưởng của bệ hạ. Vậy xin bệ hạ hãythưởng cho mỗi người hai mươi nhăm roi."- Bố cục ba phần của truyện là:+ Mở bài: "Một người nông dân tìm được một viên ngọcquý liền muốn đem dâng hiến nhà vua."+ Kết luận: "Nhà vua bật cười, đuổi tên cận thần ra vàthưởng cho người nông dân một nghìn rúp.".+ Phần còn lại là thân bài.- So với bài về Tuệ Tĩnh: Cả hai bài đều giống nhau bốcục ba phần. Khác nhau là: truyện về Tuệ Tĩnh, chủ đề củatruyện được giới thiệu ngay phần mở bài; truyện Phầnthưởng mở bài chỉ giới thiệu tình huống câu chuyện. Kết bàicủa truyện về Tuệ Tĩnh có nghĩa gợi mở; kết bàitruyện Phần thưởng kịch tính hơn, kết thúc ngay cao tràocủa diễn biến sự việc. Nếu như truyện về Tuệ Tĩnh tính bấtngờ thể hiện đầu truyện thì truyện Phần thưởng tính bấtngờ lại tập trung cuối truyện.- Câu chuyện của truyện Phần thưởng thú vị sự việcngười nông dân đề nghị phần thưởng. Sự việc này vừa bấtngờ, tạo kịch tính cho câu chuyện, vừa cho thấy sự thôngminh, hóm hỉnh của nhân vật bác nông dân, cũng chính là sựviệc bộc lộ chủ đề của truyện.2. Đọc lại truyện Sơn Tinh, Thuỷ Tinh và Sự tích Hồ Gươm ,nhận xét về phần mở bài và phần kết bài của hai truyện.Gợi :- So sánh hai mở bài:+ Truyện Sơn Tinh, Thuỷ Tinh "Hùng Vương thứ mười támcó một người con gái tên là Mị Nương, người đẹp như hoa,tính nết hiền dịu. Vua cha yêu thương nàng hết mực, muốnkén cho con một người chồng thật xứng đáng."+ Truyện Sự tích hồ Gươm: "Vào thời giặc Minh đặt ách đôhộ nước Nam, chúng coi dân ta như cỏ rác, làm nhiều điềubạo ngược, thiên hạ căm giận chúng đến tận xương tuỷ. Bấygiờ vùng Lam Sơn, nghĩa quân nổi dậy chống lại chúng,nhưng trong buổi đầu thế lực còn non yếu nên nhiều lầnnghĩa quân bị thua. Thấy vậy, đức Long Quân quyết định chonghĩa quân mượn thanh gươm thần để họ giết giặc."Cả hai mở bài đều nêu lên tình huống mở đầu của câuchuyện, từ tình huống này các sự việc tiếp theo sẽ tiếp tụcdẫn dắt câu chuyện phát triển. phần mở bài của truyện Sựtích Hồ Gươm ngoài việc giới thiệu tình huống mở đầu chocâu chuyện, còn thêm nội dung dẫn giải sâu hơn về sự việcchính của câu chuyện: đức Long Quân quyết định cho nghĩaquân mượn thanh gươm thần để họ giết giặc. Nếu chỉ dừnglại sự việc nghĩa quân còn non yếu nên nhiều lần bị thuathì cũng có thể xem là đã giới thiệu được tình huống truyện.- So sánh hai kết bài:+ Truyện Sơn Tinh, Thuỷ Tinh "Từ đó, oán nặng, thù sâu,hằng năm Thuỷ Tinh làm mưa gió, bão lụt dâng nước đánhSơn Tinh. Nhưng năm nào cũng vậy, Thần Nước đánh mỏimệt, chán chê vẫn không thắng nổi Thần Núi để cướp MịNương, đành rút quân về."+ Truyện Sự tích Hồ Gươm "Vua nâng gươm hướng vềphía Rùa Vàng. Nhanh như cắt, Rùa há miệng đớp lấy thanhgươm và lặn xuống nước. Gươm và rùa đã chìm đáy nước,người ta vẫn còn thấy vật gì sáng le lói dưới mặt hồ xanh.Từ đó, hồ Tả Vọng bắt đầu mang tên là Hồ Gươm hay hồHoàn Kiếm." Hai kết bài đều có nội dung nêu lên sự việc tiếp diễnnhưng cách thể hiện khác nhau, phù hợp với chủ đề của mỗitruyện. truyện Sơn Tinh, Thuỷ Tinh kết bài nêu sự việctiếp diễn, cũng là nhằm giải thích về hiện tượng bão lụt theonhận thức của người Việt cổ. truyện Sự tích Hồ Gươm chủyếu là đưa ra sự việc kết thúc câu chuyện (trả gươm hoànkiếm), nhưng đồng thời đây cũng là sự việc có nghĩa tiếpdiễn phù hợp với chủ đề giải thích sự tích Hồ Gươm HoànKiếm. Cho nên, không thể xem kết bài chỉ là câu văn cuốicùng, đây là lời văn hay gặp trong kết thúc của các truyện"sự tích". Nêu sự việc kết thúc và nêu sự việc tiếp diễn cũnglà hai cách kết bài thường gặp văn tự sự.CHỦ ĐỀ VÀ DÀN BÀI CỦA BÀI VĂN TỰ SỰI. KIẾN THỨC CƠ BẢN1. Chủ đề của bài văn tự sựa) Chủ đề của bài văn tự sự là gì? Nó được thể hiện ra saotrong văn bản?- Chủ đề là vấn đề chính mà người kể thể hiện trong câuchuyện, là điều mà người kể muốn khẳng định, đề cao, ngợica hoặc muốn phê phán, lên án, chế giễu. Nếu như đề tài làcái cho ta biết bài văn kể về cái gì thì chủ đề là cái cho tabiết câu chuyện nói lên điều gì, để làm gì.- Chủ đề của bài văn tự sự toát lên từ toàn bộ câu chuyệnđược kể. Sự việc và nhân vật trong câu chuyện được lựachọn, sắp xếp nhằm thể hiện chủ đề, thống nhất trong việcthể hiện chủ đề.- Chủ đề có khi được trực tiếp nói ra, cũng có khi khôngtrực tiếp nói ra mà ngầm thể hiện ra. Song dù có trực tiếpnói ra hay không người kể cũng phải hướng tới việc kể làmsao để cho người đọc (hoặc nghe) hiểu được chủ đề. Chủ đềthường được thể hiện ra rõ nhất trong các tình huống mâuthuẫn của câu chuyện, cách giải quyết mâu thuẫn, kếtcục của câu chuyện.b) Đọc kĩ bài văn về danh Tuệ Tĩnh để nhận diện chủ đềcủa câu chuyện được kể trong đó.Gợi Để nắm được chủ đề của bài văn cũng như cách thể hiện nó củangười kể, nên tập trung vào giải quyết một số yêu cầu sau:- Việc Tuệ Tĩnh ưu tiên chữa trị trước cho chú bé con nhànông dân bị gãy đùi đã nói lên phẩm chất gì của người thầythuốc?- Chủ đề của bài văn được thể hiện trực tiếp ra nhữngcâu văn nào? So sánh với truyện Phần thưởng để thấy sựkhác nhau trong việc thể hiện chủ đề?- Chủ đề ấy được thể hiện qua các sự việc trong phầnthân bài như thế nào?- Qua nắm bắt chủ đề của bài văn, hãy đặt tên cho bàivăn.Giải quyết được các yêu cầu trên sẽ thấy: Chủ đề của bàivăn là biểu dương tấm gương hết lòng vì người bệnh, khôngkể giàu nghèo, sang hèn của người thầy thuốc. Trong bàivăn này, chủ đề thể hiện ngay đoạn đầu: "hết lòng thươngyêu, cứu giúp người bệnh", hay trực tiếp bộc lộ ra câu nóicủa Tuệ Tĩnh: "Con người ta cứu giúp nhau lúc hoạn nạn, saoông bà lại nói chuyện ân huệ."; khác với chuyện Phầnthưởng chủ đề không được trực tiếp phát biểu mà ngụ ýtrong câu chuyện.Ở phần thân bài, để thể hiện chủ đề hết lòng thương yêu,cứu giúp người bệnh, người kể tập trung kể về hai việc làmcủa Tuệ Tĩnh: Từ chối chữa bệnh cho người nhà giàu trước, vìbệnh nhẹ. Ưu tiên chữa trước cho con trai người nông dân, vìbệnh nặng.Tên truyện và chủ đề của truyện có quan hệ thống nhấtvới nhau. Tên truyện gợi ra chủ đề của truyện. Các têngọi: Tuệ Tĩnh và hai người bệnh Tấm lòng thương người củathầy Tuệ Tĩnh đức của Tuệ Tĩnh đều đã thể hiện được chủđề của truyện. Tuy nhiên, mỗi tên gọi có sắc thái nghĩakhác nhau: tên gọi thứ nhất nêu lên tình huống của truyện,tên gọi thứ hai nhấn mạnh tình thương yêu người bệnh củaTuệ Tĩnh, tên gọi thứ ba nhấn mạnh nghĩa đạo đức nghềnghiệp. Có thể lựa chọn tên gọi khác nữa miễn sao khônglệch chủ đề của bài.2. Dàn bài của bài văn tự sựDàn bài của bài văn tự sự thường gồm ba phần: mở bài,thân bài và kết bài. Bố cục ba phần này quan hệ chặt chẽ vớinhau trong việc triển khai chủ đề. Phần mở bài giới thiệuchung về nhân vật, sự việc. Phần thân bài kể diễn biến củasự việc. Phần kết bài kể kết cục của sự việc. Có khi, chủ đềđược hé mở trong câu then chốt phần mở bài, kết luận; cũngcó khi chủ đề được bộc lộ qua các sự việc, hành động, chitiết. Không có một khuôn mẫu cố định nào cho việc thể hiệnchủ đề của bài văn tự sự.Trong bài văn về danh Tuệ Tĩnh, chủ đề được thể hiện ởmở bài, các sự việc trong thân bài và kết bài. Phần kết bàikhẳng định, làm rõ thêm chủ đề: "Trời đã sập tối, chợt nhớ tớinhà quý tộc, ông vội vã ra đi không kịp nghỉ ngơi.". Ngườiđọc càng thấy rõ tấm lòng hết mực vì người bệnh của TuệTĩnh.II. RÈN LUYỆN KĨ NĂNG1. Đọc kĩ truyện Phần thưởng và thực hiện các yêu cầua) Truyện nhằm biểu dương và chế giễu điều gì?b) Sự việc nào tập trung cho việc thể hiện chủ đề? Sự việcấy được kể trong câu văn nào?c) Hãy chỉ ra dàn bài ba phần của truyện.d) So sánh về sự thể hiện chủ đề và bố cục với bài văn vềTuệ Tĩnh.đ) Sự việc nào của câu chuyện em thấy thú vị? Tại sao?Gợi :- Trả lời được câu hỏi (a) có nghĩa là đã nắm được chủ đềcủa truyện. Truyện chế giễu tên quan cận thần tham lamđồng thời biểu dương sự thông minh, nhanh trí của ngườinông dân.- Sự đề nghị của người nông dân về phần thưởng thể hiệnrõ chủ đề của truyện: "Xin bệ hạ hãy thưởng cho hạ thầnnăm mươi roi, hạ thần không muốn gì hơn cả. Chỉ có điều làhạ thần đã đồng chia cho viên quan đã đưa thần vào đâymột nửa số phần thưởng của bệ hạ. Vậy xin bệ hạ hãythưởng cho mỗi người hai mươi nhăm roi."- Bố cục ba phần của truyện là:+ Mở bài: "Một người nông dân tìm được một viên ngọcquý liền muốn đem dâng hiến nhà vua."+ Kết luận: "Nhà vua bật cười, đuổi tên cận thần ra vàthưởng cho người nông dân một nghìn rúp.".+ Phần còn lại là thân bài.- So với bài về Tuệ Tĩnh: Cả hai bài đều giống nhau bốcục ba phần. Khác nhau là: truyện về Tuệ Tĩnh, chủ đề củatruyện được giới thiệu ngay phần mở bài; truyện Phầnthưởng mở bài chỉ giới thiệu tình huống câu chuyện. Kết bàicủa truyện về Tuệ Tĩnh có nghĩa gợi mở; kết bàitruyện Phần thưởng kịch tính hơn, kết thúc ngay cao tràocủa diễn biến sự việc. Nếu như truyện về Tuệ Tĩnh tính bấtngờ thể hiện đầu truyện thì truyện Phần thưởng tính bấtngờ lại tập trung cuối truyện.- Câu chuyện của truyện Phần thưởng thú vị sự việcngười nông dân đề nghị phần thưởng. Sự việc này vừa bấtngờ, tạo kịch tính cho câu chuyện, vừa cho thấy sự thôngminh, hóm hỉnh của nhân vật bác nông dân, cũng chính là sựviệc bộc lộ chủ đề của truyện.2. Đọc lại truyện Sơn Tinh, Thuỷ Tinh và Sự tích Hồ Gươm ,nhận xét về phần mở bài và phần kết bài của hai truyện.Gợi :- So sánh hai mở bài:+ Truyện Sơn Tinh, Thuỷ Tinh "Hùng Vương thứ mười támcó một người con gái tên là Mị Nương, người đẹp như hoa,tính nết hiền dịu. Vua cha yêu thương nàng hết mực, muốnkén cho con một người chồng thật xứng đáng."+ Truyện Sự tích hồ Gươm: "Vào thời giặc Minh đặt ách đôhộ nước Nam, chúng coi dân ta như cỏ rác, làm nhiều điềubạo ngược, thiên hạ căm giận chúng đến tận xương tuỷ. Bấygiờ vùng Lam Sơn, nghĩa quân nổi dậy chống lại chúng,nhưng trong buổi đầu thế lực còn non yếu nên nhiều lầnnghĩa quân bị thua. Thấy vậy, đức Long Quân quyết định chonghĩa quân mượn thanh gươm thần để họ giết giặc."Cả hai mở bài đều nêu lên tình huống mở đầu của câuchuyện, từ tình huống này các sự việc tiếp theo sẽ tiếp tụcdẫn dắt câu chuyện phát triển. phần mở bài của truyện Sựtích Hồ Gươm ngoài việc giới thiệu tình huống mở đầu chocâu chuyện, còn thêm nội dung dẫn giải sâu hơn về sự việcchính của câu chuyện: đức Long Quân quyết định cho nghĩaquân mượn thanh gươm thần để họ giết giặc. Nếu chỉ dừnglại sự việc nghĩa quân còn non yếu nên nhiều lần bị thuathì cũng có thể xem là đã giới thiệu được tình huống truyện.- So sánh hai kết bài:+ Truyện Sơn Tinh, Thuỷ Tinh "Từ đó, oán nặng, thù sâu,hằng năm Thuỷ Tinh làm mưa gió, bão lụt dâng nước đánhSơn Tinh. Nhưng năm nào cũng vậy, Thần Nước đánh mỏimệt, chán chê vẫn không thắng nổi Thần Núi để cướp MịNương, đành rút quân về."+ Truyện Sự tích Hồ Gươm "Vua nâng gươm hướng vềphía Rùa Vàng. Nhanh như cắt, Rùa há miệng đớp lấy thanhgươm và lặn xuống nước. Gươm và rùa đã chìm đáy nước,người ta vẫn còn thấy vật gì sáng le lói dưới mặt hồ xanh.Từ đó, hồ Tả Vọng bắt đầu mang tên là Hồ Gươm hay hồHoàn Kiếm." Hai kết bài đều có nội dung nêu lên sự việc tiếp diễnnhưng cách thể hiện khác nhau, phù hợp với chủ đề của mỗitruyện. truyện Sơn Tinh, Thuỷ Tinh kết bài nêu sự việctiếp diễn, cũng là nhằm giải thích về hiện tượng bão lụt theonhận thức của người Việt cổ. truyện Sự tích Hồ Gươm chủyếu là đưa ra sự việc kết thúc câu chuyện (trả gươm hoànkiếm), nhưng đồng thời đây cũng là sự việc có nghĩa tiếpdiễn phù hợp với chủ đề giải thích sự tích Hồ Gươm HoànKiếm. Cho nên, không thể xem kết bài chỉ là câu văn cuốicùng, đây là lời văn hay gặp trong kết thúc của các truyện"sự tích". Nêu sự việc kết thúc và nêu sự việc tiếp diễn cũnglà hai cách kết bài thường gặp văn tự sự.Trên đây chỉ là phần trích dẫn 10 trang đầu của tài liệu và có thế hiển thị lỗi font, bạn muốn xem đầyđủ tài liệu gốc thì ấn vào nút Tải về phía dưới.