BÀI 57: TUYẾN TUỴ VÀ TUYẾN TRÊN THẬN

I. Lý thuyết

1. Tuyến tụy

- Đặc điểm:

+ Nằm ở ổ bụng được coi là 1 phần của hệ tiêu hóa, được bao quang bởi lá lách, gan, dạ dày, túi mật và ruột non, nằm ở phía sau dạ dày sát thành sau ổ bụng.

+ Có kích thước dài khoảng 15.24cm, có hình chữ nhật và bằng phẳng.

- Chức năng của tuyến tụy

+ Tiết dịch tụy theo ống dẫn đổ vào tá tràng: giúp biến đổi thức ăn trong ruột non (chức năng ngoại tiết)

+ Tế bào tập hợp lại thành đảo tụy: tiết các hoocmon điều hòa lượng đường trong máu (chức năng nội tiết)

- Tế bào đảo tụy gồm: 

+ Tế bào \(\rightarrow\)​  tiết hoocmon glucagon

+ Tế bào  \(\rightarrow\)​   tiết hoomon insulin 

- Vai trò của hoocmon tuyến tụy

Có vai trò trong việc điều hòa lượng đương huyết của cơ thể giữ ở mức ổn định khoảng 0.12%

+ Khi lượng đường (glucose) trong máu tăng cao  ​\(\rightarrow\)   kích thích tế bào   ​\(\rightarrow\)    tiết hoocmon insulin   \(\rightarrow\) ​     phân giải glucose thành glicogen tích trữ trong gan và cơ   \(\rightarrow\)  ​      đường trong máu giảm xuống 

+ Khi lượng đường (glucose) trong máu giảm   \(\rightarrow\)  ​      kích thích tế bào    \(\rightarrow\)  ​       tiết hoocmon glucagon     \(\rightarrow\)  ​        chu yển hóa glicogen tích lũy trong gan thành glucose       ​   \(\rightarrow\)     đường trong máu tăng lên 

      ​      \(\rightarrow\)  Nhờ có tác dụng đối lập của hai loại hooc mon của tế bảo đảo t ụy mà tỉ lệ đường huyết luôn ổn định. 

- Sự rối loạn trong hoạt động nội tiết của tuyến tụy sẽ dẫn tới bệnh tiểu đường (lượng đường trong máu cao) hoặc chứng hạ đường huyết (lượng đường trong máu giảm). 

+ Bênh tiểu đường: do hàm lượng trong máu cao làm cho thận không hấp thu hết nên đi tiểu tháo ra đường.

.) Nguyên nhân: do tế bào \(\rightarrow\)   ​     rối loạn không tiết hoocmon inssulin hoặc do tế bào gan, cơ không tiếp nhận insulin 

.) Hậu quả: dễ bị cao huyết áp, xơ cứng động mạch, nhồi máu cơ tim, tai biến mạch máu não gây bại liệt hoặc tử vong.   

+ Bệnh hạ đường huyết: hàm lượng đường trong máu giảm do tế bào  ​\(\rightarrow\)   không tiết hoocmon glucagon

2. Tuyến trên thận 

- Đặc điểm:

+ Gồm hai tuyến nằm ở đầu trước hai quả thận

+ Chia làm hai miền: miền vỏ và miền tủy có nguồn gốc và chức năng khác nhau

.) Miền vỏ gồm: lớp cầu, lớp sợi và lớp lưới

.) Miền tủy

- Chức năng của các hoocmon tuyến tụy

* Hoocmon vỏ tuyến

+ Lớp ngoài (lớp cầu): tiết hoocmon điều hòa các muối natri, kali trong máu

+ Lớp giữa (lớp sợi): tiết hoocmon điều hòa lượng đường huyết (tạo glucose từ protein và lipit)

+ Lớp trong (lớp lưới): tiết các hoocmon điều hòa sinh dục nam, gây những biến đổi đặc tính sinh dục ở nam

* Hoocmon tủy tuyến

+ Có cùng nguồn gốc với thần kinh giao cảm.

+ Tiết 2 loại hoocmon là: adrenalin và noradrenalin: gây tăng nhịp tim, co mạch, tăng nhịp hô hấp, dãn phế quản và góp phần điều chỉnh lượng glucagon điều chỉnh lượng đường huyết khi bị hạ đường huyết

- 1 số bệnh liên quan đến tuyến thượng thận

+ Bệnh suy vỏ thượng thận kinh diễn: bệnh Addison

+ Bệnh cường vỏ thận loại chuyển hỏa: bệnh Cushing

+ Bệnh cường vỏ thận tiên phát: bệnh Conn

+ Bệnh cường kích tố dục nam

+ Bệnh cường tủy thận: Bệnh Pheocromoxytom

II. Hướng dẫn trả lời câu hỏi SGK

Câu 1: Trình bày chức năng của các hoocmôn tuyến tụy ?

Hướng dẫn trả lời:

Tuyến tụy là một tuyến phụ, vừa tiết dịch tiêu hóa (chức năng ngoại tiết) vừa tiết hoocmôn. Có 2 loại hoocmôn là insulin và glucagôn có tác dụng điều hòa lượng đường trong máu luôn ổn định: insulin làm giảm đường huyết khi đường huyết tăng, glucagôn làm tăng đường huyết khi lượng đường trong máu giảm.

Câu 2: Trình bày vai trò của tuyến trên thận.

Hướng dẫn trả lời :

Tuyến trên thận gồm phần vỏ và phần tủy. Phần vỏ tiết các hoocmôn có tác dụng điều hòa đường huyết, điều hòa các muối natri, kali trong máu và làm thay đổi các đặc tính sinh dục nam.

Phần tủy tiết ađrênalin và norađrênalin có tác dụng điều hòa hoạt động tim mạch vờ hồ hấp, góp phần cùng glucagôn điều chỉnh lượng đường trong máu. 

Câu 3: Trình bày bằng sơ đồ quá trình điều hòa đường trong máu, đảm bảo giữ glucozo ở mức ổn định nhờ các hoocmon tuyến tụy

Hướng dẫn trả lời :

 

 Khi lượng đường trong máu tăng (thường sau bữa ăn) sẽ có kích thích các tế bào bêta của đảo tuy tiết insulin dể biến đổi glucôzơ thành glicôgen (dự trữ trong gan và cơ), ngược lại khi lượng đường trong máu hạ thấp (xa bữa ăn, khi hoạt động cơ bắp) sẽ kích thích các tế bào của đảo tuy tiết glucagôn, gây nên sự chuyển hoá glicôgen thành đường glucôzơ nhờ đó mà năng lượng glucôzơ trong máu luôn giữ được ổn định

Câu 4: Trình bày cấu tạo tuyến trên thận ?

Hướng dẫn trả lời :

Tuyến trên thận (tên gọi đã nói lên vị trí của tuyến) gồm phần vỏ  tuyến và phần tuỷ tuyên

- Phần vỏ tuyến chia làm 3 lớp : lớp cầu (hay lớp hạt) ở ngoài, lớp sợi ở  giữa và lớp lưới (lớp võng) ở trong

  + Lớp cầu tiết ra hoocmôn điều hoà sự trao đổi muối khoáng, đặc biệt là trao đổi Na+ và K +, giúp duy trì tính ổn định của nồng độ chất khoảng trong máu -> ổn định thẩm áp máu, trong số đó có anđôstêron

  + Lớp sợi tiết các hoocmôn điều hoà đường huyết trong đó có cooctizôn giúp chuyển hoá protein và lipit thành glucozơ (khi đường huyết giảm), hỗ trợ cho hoocmôn glucagôn của tuyến tuỵ.

  + Lớp dưới tiết hoocmôn sinh dục nam (anđrôgen), gây những biến đổi và phân hoá giới tính nam. Nữ tiết nhiều hoocmôn này sẽ bị nam tính hoá

- Phần tuỷ tuyến tiết các hoocmôn ađrenalin và nôrađrenalin có tác dụng như thần kinh giao cảm. Ađrenalin cũng góp phần điều hoà glucozơ huyết

Câu 5: Tuyến tuỵ thuộc loại tuyến gì ? Vì sao ?

Hướng dẫn trả lời :

Tuyến tuỵ là một tuyến pha vì : vừa tiết dịch tiêu hoá vừa tiết hoocmôn

- Các tế bào tiết ra dịch tuỵ đổ vào tá tràng để tiêu hoá thức ăn ngoại tiết

- Các tế bào tập trung thành các đảo Langhêran (đảo tuỵ), tiết ra insulin và glucagôn (nội tiết)

 

Bài tập

• Câu 3 (SGK trang 181)
• Câu 2 (SGK trang 181)
• Câu 1 (SGK trang 181)