Cộng đồng chia sẻ tri thức Lib24.vn

Bài 52. Phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện

Bài 52: PHẢN XẠ KHÔNG ĐIỀU KIỆN VÀ PHẢN XẠ CÓ ĐIỀU KIỆN

I. Lý thuyết

1. Phân biệt phản xạ có điều kiện và phản xạ không điều kiện

Ví dụ về các phản xạ có điều kiện và phản xạ không điều kiện

STT Ví dụ Phản xạ không điều kiện Phản xạ có điều kiện
1 Tay chạm phải vật nóng, rụt tay lại x  
Đi nắng, mặt đỏ gay, mồ hôi vã ra x  
3 Qua ngã tư thấy đèn đỏ vội dừng xe trước vạch kẻ   x
4 Trời rét, môi tím ngắt, người run cầm cập và sởn gai ốc x  
5 Gió mùa đông bắc về, nghe tiếng gió rít qua khe cửa chắc trời lạnh lắm, tôi vội mặc áo len đi học   x
6 Chẳng dại gì mà chơi/đùa với lửa   x

 Nhận xét: 

- Phản xạ không điều kiện (PXKĐK): là phản xạ sinh ra đã có, không cần phải học tập.

Ví dụ: khóc, cười …

- Phản xạ có điều kiện (PXCĐK): là phản xạ được hình thành trong đời sống cá thể, là kết quả của quá trình học tập, rèn luyện, rút kinh nghiệm.

Ví dụ: đạp xe đạp, đá bóng …

Thấy đèn đỏ thì dừng lại     Mùa đông đến mặc áo ấm

 2. Sự hình thành phản xạ có điều kiện

a. Hình thành phản xạ có điều kiện

* Thí nghiệm của nhà lí học người Nga I.P. Paplop: phản xạ tiết nước bọt đối với ánh sáng đèn hoặc kích thích bất kì

+ Bật đèn và không cho ăn \(\rightarrow\) ​  không tiết nước bọt (ánh sáng đèn là kích thích có điều kiện)

+ Cho ăn \(\rightarrow\) ​   tiết nước bọt khi nhìn thấy thức ăn (thức ăn là kích thích không điều kiện)

+ Vừa bật đèn vừa cho ăn   \(\rightarrow\)    tiết nước bọt (lặp lại nhiều lần) 

  ​ \(\rightarrow\)   Chỉ bật đèn    \(\rightarrow\)​     tiết nước bọt     ​ \(\rightarrow\)     phản xạ tiết nước bọt với kích tích là ánh sáng đã được thiết lập. 

* Điều kiện hình thành phản xạ có điều kiện   

- Phải có sự kết hợp giữa kích thích có điều kiện với kích thích không điều kiện.

- Kích thích có điều kiện phải được tác động trước kích thích không điều kiện một thời gian ngắn. Quá trình kết hợp đó phải được lặp lại nhiều lần.

- Thực chất của việc hình thành phản xạ có điều kiện là sự hình thành đường liên hệ tạm thời nối các vùng của vỏ não lại với nhau.

b. Ức chế phản xạ có điều kiện

- Với thí nghiệm trên:

+ Phải thường xuyên củng cố phản xạ có điều kiện đã được hình thành.

+ Nếu không được củng cố thì phản xạ dần mất đi, ánh đèn trở nên vô nghĩa không gây tiết nước bọt nữa.

- Ức chế phản xạ có điều kiện:

Khi phản xạ có điều kiện không được củng cố  \(\rightarrow\)   phản xạ mất dần.

- Ý nghĩa của sự hình thành và ức chế phản xạ có điều kiện:

+ Đảm bảo cơ thể thích nghi với môi trường và điều kiện sống luôn thay đổi

+ Hình thành các thói quen tập tính tốt.

3. So sánh các tính chất của phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện

Tính chất của phản xạ không điều kiện

Tính chất của phản xạ có điều kiện

- Trả lời các kích thích tương ứng hay kích thích không điều kiện

- Bẩm sinh

- Bền vững

- Có tính chất di truyền, mang tính chủng loại

- Số lượng có hạn

- Cung phản xạ đơn giản

- Trung ương nằm ở trụ não, tủy sống

- Trả lời kích thích bất kì hay kích thích có điều kiện

- Được hình thành ngay trong đời sống

- Dễ bị mất đi khi không củng cố

- Có tính cá thể, không di truyền

 

- Số lượng không hạn định

- Hình thành đường liên hệ tạm thời

- Trung ương nằm ở vỏ não

- Tuy phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện có những điểm khác nhau, song lại có liên quan chặt chẽ với nhau:

+ Phản xạ không điều kiện là cơ sở thành lập phản xạ có điều kiện

+ Phải có sự kết hợp giữa một kích thích có điều kiện với kích thích không điều kiện (trong đó kích thích có điều kiện phải tác động trước kích thích không điều kiện 1 thời gian ngắn)

II. Hướng dẫn trả lời câu hỏi SGK

Câu 1: Phân biệt tính chất của phản xạ không điều kiện với phản xạ có điều kiện.

Hướng dẫn trả lời:

 

Tính chất của phản xạ không điều kiện

Tính chất của phản xạ có điều kiện

- Trả lời các kích thích tương ứng hay kích thích không điều kiện

- Bẩm sinh

- Bền vững

- Có tính chất di truyền, mang tính chủng loại

- Số lượng có hạn

- Cung phản xạ đơn giản

- Trung ương nằm ở trụ não, tủy sống

- Trả lời kích thích bất kì hay kích thích có điều kiện

- Được hình thành ngay trong đời sống

- Dễ bị mất đi khi không củng cố

- Có tính cá thể, không di truyền

 

- Số lượng không hạn định

- Hình thành đường liên hệ tạm thời

- Trung ương nằm ở vỏ não

Câu 2: Trình bày quá trình hình thành một phản xạ có điều kiện (tự chọn) và nêu rõ những điều kiện để sự hình thành có kết quả.
Hướng dẫn trả lời:

Có thể lấy ví dụ : khi cho gà ăn kết hợp với gõ mõ làm nhiều lần như vậy ở gà hình thành được phản xạ có điều kiện : “tiếng mõ là tín hiệu gọi ăn”, nên khi nghe mõ là gà chạy về ăn. Sở dĩ như vậy là do giữa vùng thính giác và vùng ăn uống trên vỏ não đã hình thành đường liên hệ tạm thời. Tuy nhiên, nếu gõ mõ gà chạy về mà không được ăn nhiều lần thì về sau có nghe tiếng mõ gà cũng không chạy về nữa. Đó là do đường liên hệ tạm thời giữa vùng thính giác và vùng ăn uống không được củng cố nên đã mất.

Câu 3:  Nêu ý nghĩa của sự hình thành và ức chế phản xạ có điều kiện đối với đời sống động vật và con người.

Hướng dẫn trả lời :

 Ý nghĩa của sự hình thành và ức chế phản xạ có điều kiện đối với đời sống động vật và con người là:
- Đối với động vật : đảm bảo sự thích nghi với môi trường và điều kiện sống thay đổi.
- Đối với con người : đảm bảo sự hình thành các thói quen, tập quán trong sinh hoạt cộng đồng.

Câu 4: Em đã nhiều lần ăn chanh (chanh rất chua), khi ăn chanh thường tiết nước bọt rất nhiều. Sau này, không ăn chanh mà chỉ thấy bạn ăn quả chanh thì em cũng tiết nước bọt. Đây là loại phản xạ gì ? Giải thích ?

Hướng dẫn trả lời :

Em đã nhiều lần ăn chanh (chanh rất chua), khi ăn chanh thường tiết nước bọt rất nhiều. Sau này, không ăn chanh mà chỉ thấy bạn ăn quả chanh thì em cũng tiết nước bọt. Đây là phản xạ có điều kiện, vì em đã nhiều lần ăn chanh, chanh chua nên khi ăn tiết nước bọt rất nhiều (phản xạ đã được thành lập trong đời sống cá thể), nên khi thấy bạn ăn chanh (dù em không ăn) em vẫn tiết nước bọt.

Câu 5: Khi đi trên đường chân không đi dép, em gẫm phải gai, rụt ngay chân lại. Đây là phản xạ gì ? Giải thích ?

Hướng dẫn trả lời :

Khi đi trên đường chân không đi dép, em gẫm phải gai, rụt ngay chân lại. Đây là phản xạ không điều kiện. Loại phản xạ này không hình thành trong đời sống cá thể mà có tính chất bẩm sinh, di truyền

Câu 6: Khi đội kèn của xã tập luyện, cu Tí mang mơ ra ăn thì bị bố măng vì đội kèn không thể tập được, điều đó có đúng không ? Vì sao ?

Hướng dẫn trả lời :

Khi đội kèn của xã tập luyện, cu Tí mang mơ ra ăn thì bị bố măng vì đội kèn không thể tập được, điều đó là đúng vì : khi cu Tí mang mơ ra ăn thì những người trong đội kèn nhìn thấy sẽ tiết nước bọt theo phản xạ có điều kiện -> nên không thổi kèn được

Câu 7: Thế nào là phản xạ có điều kiện ? Cách thành lập phản xạ có điều kiện như thế nào ? Ý nghĩa của nó đối với đời sống ?

Hướng dẫn trả lời :

* Phản xạ có điều kiện 

Là loại phản xạ không có cung phản xạ cố định vĩnh viễn, muốn gây được phản xạ phải có những điều kiện nhất định.

Phản xạ có điều kiện là phản xạ được thành lập trong cuộc sống, sau quá trình luyện tập và phải dựa trên cơ sở của phản xạ không điều kiện, hay nói một cách khác muốn tạo phản xạ có điều kiện cần phải có tác nhân kích thích không điều kiện

* Muốn thành lập phản xạ có điều kiện phải có sự kết hợp của hai tác nhân kích thích không điều kiện và có điều kiện và tác nhân có điều kiện bao giờ cũng đi trước và trình tự này được lặp đi lặp lại nhiều lần.

* Ý nghĩa của phản xạ có điều kiện

Thích nghi với môi trường

Cơ thể động vật, đặc biệt là các loài động vật cao cấp chỉ có thể tồn tại phát triển và hoạt động khi nào giữ được thăng bằng với môi trường sống.

Muốn giữ thăng bằng với môi trường luôn biến đổi, cơ thể phải có khả năng thích ứng linh hoạt hơn nữa đối với môi trường. Quá trình thích ứng đó là do hoạt động phản xạ có điều kiện.

Phản xạ có điều kiện là phương thức thích ứng linh hoạt của cơ thể đối với môi trường, giúp cho cơ thể biết được hướng đi tìm thức ăn để sinh sống. Trong chiến tranh, nhờ có tiếng kẻng báo động, người ta đi tìm chỗ trú ẩn mặc dù chưa có máy bay đến ném bom.

Trong học tập

Nhờ thành lập phản xạ có điều kiện mà người ta có thể nắm được nội dung bài học khi đã lặp đi lặp lại những nội dung đó. Vì vậy, việc luyện tập, củng cố là những điều kiện để thành lập phản xạ có điều kiện.

Trong y học

Nhờ phản xạ có điều kiện người ta có thể cắt cơn nghiện rượi bằng apomorphin. Apomorphin là chất gây nôn, người ta trộn lẫn vào rượu và cho người nghiện rượu uống, khi uống rượu này sẽ nôn. Làm nhiều lần như vậy, về sau những người nghiện rượu chỉ cần ngửi thấy mùi rượu là họ đã có cảm giác buồn nôn và trở nên sợ , không dám uống rươu nữa.

Nhờ có phản xạ có điều kiện người ta có thể dùng giả dược điều trị một số bệnh tâm lý.  

Bài tập

Có thể bạn quan tâm