Cộng đồng chia sẻ tri thức Lib24.vn

Bài 49. Cơ quan phân tích thị giác

BÀI 49: CƠ QUAN PHÂN TÍCH THỊ GIÁC

I. Lý thuyết

1. Cơ quan phân tích

- Chúng ta nhận biết được những tác động của môi trường xung quanh cũng như mọi thay đổi của môi trường bên ngoài cơ thể là nhờ vào các cơ quan phân tích.

- Các bộ phận của cơ quan phân tích

- Ý nghĩa: giúp cơ thể nhận biết được tác động từ môi trường bên ngoài.

- Khi 1 trong ba bộ phận của cơ quan phân tích bị tổn thương sẽ làm mất cảm giác với các kích thích tương ứng.

2. Cơ quan phân tích thị giác

- Gồm: các tế bào thụ cảm thị giác trong màng lưới của cầu mắt, dây thần kinh thị giác (dây số II) và vùng thị giác ở thùy chẩm.

a. Cấu tạo cầu mắt                  

* Cấu tạo ngoài

- Hình dạng: hình cầu

- Vị trí: nằm trong hốc mắt của xương sọ, phía ngoài được bảo vệ bởi các mi mắt, lông mày và lông mi nhờ tuyến lệ luôn tiết nước mắt làm mắt không bị khô.

- Vận động: cầu mắt vận động được là nhờ cơ vận động.

* Cấu tạo trong

- Các lớp màng bao bọc: Cầu mắt có 3 lớp màng

+ Màng cứng: nằm ngoài cùng có nhiệm vụ bảo vệ phần trong của cầu mắt

+ Màng mạch: có nhiều mạch máu và các tế bào sắc tố đen tạo thành 1 phòng tối trong cầu mắt.

+ Màng lưới: chứa thụ cảm thị giác (2 loại tế bào: tế bào nón và tế bào que)

- Môi trường trong suốt:

+ Màng giác: nằm trước màng cứng trong suốt để ánh sáng đi qua vào cầu mắt.

+ Thủy dịch

+ Thể thủy tinh

+ Dịch thủy tinh

b. Cấu tạo màng lưới

- Màng lưới là cơ quan thụ cảm thị giác gồm các tế bào thụ cảm

+ Tế bào nón: tiếp nhận kích thích ánh sáng mạnh và màu sắc. Tập trung chủ yếu ở điểm vàng, càng xa điểm vàng số lượng tế bào nón càng ít. 1 tế bào nón liên hệ với 1 tế bào thần kinh thị giác qua 1 tế bào hai cực.

+ Tế bào que: tiếp nhận kích thích ánh sáng yếu. Nhiều tế bào que mới liên hệ được với 1 tế bào thần kinh thị giác.

+ Điểm mù: nơi đi ra của các sợi trục các tế bào thần kinh thị giác, không có tế bào thụ cảm thị giác  ảnh rơi vào đó thì không nhìn thấy gì.

+ Ảnh của vật rơi vào điểm vàng mới nhìn rõ vì ở điểm vàng có nhiều tế bào nón giúp tiếp nhận kích thích ánh sáng mạnh và màu sắc  giúp ta nhìn rõ vật.

c. Sự tạo ảnh ở màng lưới

- Ta nhìn thấy vật là do các tia sáng phản chiếu vật đi vào tới màng lưới qua một hệ thống môi trường trong suốt gồm: màng giác, thủy dịch, thể thủy dịch, dịch thủy tinh.

- Thí nghiệm:

- Vai trò của thể thủy tinh trong cầu mắt:

+ Nhờ sự điểu tiết của thể thủy tinh (như một thấu kính hội tụ) cho ảnh rõ nét hơn trên màng lưới tại điểm vàng.

+ Ta nhìn thấy vật là nhờ các tia sáng phản chiếu từ vật tới mắt đi qua thể thủy tinh tới màng lưới sẽ kích thích các tế bào thụ cảm ở đây và truyền về trung ương, cho ta nhận biết về hình dạng, độ lớn và màu sắc của vật.

II. Hướng dẫn trả lời câu hỏi SGK

Câu 1: Mô tả cấu tạo cầu mắt nói chung và màng lưới nói riêng?

Hướng dẫn trả lời :

* Cấu tạo cầu mắt : Cầu mắt được bảo vệ bởi các mi mắt, lông mày và lông mi (ở phía ngoài). Cầu mắt vận động được là nhờ các cơ vận động mắt

Cầu mắt gồm 3 lớp :

- Màng cứng (ngoài cùng). Phía trước của màng cứng là màng giác

- Mạng mạch (kế tiếp màng giác) có nhiều mạch máu và tế bào sắc tố đen tạo lòng đen

- Màng lưới (trong cùng) chứa tế bào nón và tế bào que là 2 loại tế bào thụ cảm giác

* Cấu tạo màng lưới : Trên màng lưới có :

- Điểm vàng : Các tế bào tập trung chủ yếu ở điểm vàng (nằm trên trục mắt), càng xa điểm vàng số lượng tế bào nón càng ít và chủ yếu là tế bào que

Mỗi tế bào nón liên hệ với 1 tế bào thần kinh thị giác qua 1 tế bào 2 cực

Nhiều tế bào mới liên hệ với 1 tế bào thần kinh thị giác

- Điểm mù : Là nơi đi ra của các sợi trục các tế bào thần kinh thị giác không có tế bào thụ cảm thị giác

 Câu 2: Hãy quan sát đồng tử của bạn em trước và sau khi dọi đèn pin vào mắt?

Hướng dẫn trả lời:

Sau khi dọi đèn pin vào mắt, đồng tử co hẹp lại, nhỏ hơn đồng từ trước khi dọi đèn pin. Đó là phản xạ đồng tử. Vì khi ánh sáng quá mạnh, lượng ánh sáng quá nhiều sẽ làm "loá mắt"

Ngược lại, nếu từ ánh sáng vào tối thì đồng tử dãn rộng để có đủ năng lượng ánh sáng mới có thể nhìn rõ vật

Sự co dãn của đồng tử là nhằm điều tiết ánh sáng tác dụng lên màng lưới.

Câu 3: Hãy tiến hành thí nghiệm, giải thích?

Hướng dẫn trả lời:

- Trường hợp thứ nhất : Đặt 1 bút Thiên Long có mầu trước măt, cách mắt 25cm. Em đọc chữ dễ dàng và nhận rõ được màu bút

- Trường hợp thứ hai : Chuyển dần bút sang phảu giữ nguyên khoảng cách nhưng mắt vẫn hướng về phía trước. Em không nhìn rõ chữ trên bút và không nhận được mầu của bút khi hướng mắt về phía trước mà bút chuyển sang bên phải mắt. Vì ảnh của bút không rơi vào điểm vàng mà rơi vào vùng ngoại vi của màng lưới, nơi ít tế bào nón và chủ yếu là tế bào que

III. Câu hỏi ôn tập

Câu 1: Một cơ quan phân tích gồm những bộ phận nào? Nêu các bộ phận trong cơ quan phân tích thị giác?

Hướng dẫn trả lời :

- Cơ quan phân tích bao gồm : cơ quan thụ cảm, dây thần kinh (dẫn truyền hướng tâm) và bộ phận phân tích ở trung ương

- Cơ quan phân tích thị giác bao gồm :

  + Các tế bào thụ cảm thị giác (trong màng lưới ở cầu mắt)

  + Dây thần kinh thị giác (dây số II)

  + Vùng thị giác (ở thuỳ chẩm)

Câu 2: Nêu cấu tạo và chức năng của cẩu mắt?

Hướng dẫn trả lời :

* Cấu tạo của cầu mắt gồm 3 lớp màng :

- Ngoài là màng cứng bảo vệ phía bên trong cầu mắt, mặt trước là lớp màng giác trong suốt để ánh sáng đi qua

- Giữa là lớp màng mạch gồm nhiều mạch máu và các tế bào sắc tố đen tạo thành phòng tối trong cầu mắt

- Trong cùng là màng lưới có các tế bào thụ cảm thị giác gồm 2 loại là tế bào nón và tế bào que

* Chức năng của cầu mắt :

- Tạo ảnh trên màng lưới

- Điều tiết ánh sáng

Câu 3: Nêu các thành phẩn của cầu mắt? Sự tạo ảnh ở màng lưới diễn ra như thế nào?

Hướng dẫn trả lời :

* Các thành phần của cầu mắt : gồm 3 lớp :

- Lớp màng cứng (phía trước của màng cứng là màng giác trong suốt)

- Lớp màng mạch

- Lớp màng lưới : chứa các tế bào hình nón và hình que

* Sự tạo ảnh ở màng lưới :

- Ánh sáng phản chiếu từ vật nhìn đi vào mắt qua : màng giác, thể thuỷ tinh, dịch thuỷ tinh

- Lỗ đồng tử ở mống mắt điều tiết lượng ánh sáng vào mắt

- Nhờ sự điều tiết của thể thuỷ tinh mà ảnh sẽ rõ nét trên màng lưới

- Ảnh tác động lên tế bào thụ cảm thị giác, làm hưng phấn các tế bào này và từ đó các luồng thần kinh sẽ truyền về vùng vỏ nảo tương ứng ở thuỳ chẩm để cho ta cảm nhận ảnh của vật.

Câu 4: Một cơ quan phân tích gồm những thành phần nào ? Em hiểu gì về bệnh mù màu ?

Hướng dẫn trả lời :

* Cơ quan phân tích bao gồm 3 thành phần :

- Các tế bào thụ cảm (nằm trong cơ quan thụ cảm tương ứng)

- Dây thần kinh cảm giác

- Vùng võ não tương ứng

* Một số người (đa số là nam giới) có các tế bào hình nón không cảm nhận được một mầu nào đó (trong 3 mầu cơ bản mà mắt vẫn tiếp nhận), ví dụ mù mầu đỏ. Bệnh mù màu gây trở ngại trong cuộc sống, không thể làm được một số ngành nghề trong xã hội : tài xế, hoạ sĩ,........

Bài tập

Có thể bạn quan tâm