Từ Hán Việt (tiếp theo)

Lý thuyết

Mục lục

* * * * *

Câu 1: (Trang 83 - SGK Ngữ văn 7)

Chọn từ ngữ thích hợp để điền vào chỗ trống.

(thân mẫu, mẹ)

Công cha như núi Thái Sơn

Nghĩa… như nước trong nguồn chảy ra.

Nhà máy Dệt kim Vinh mang tên Hoàng Thị Loan - …. Chủ tịch Hồ Chí Minh.

(phu nhân, vợ)

Tham dự buổi chiêu đãi có ngài đại sứ và …
Thuận … thuận chồng tát bể Đông cũng cạn.

(lâm chung, sắp chết)

Con chim sắp …t thì tiếng kêu thương,

Con người sắp … thì nói lời phải.

Lúc … ông cụ còn dặn dò con cháu phải yêu thương nhau.

(giáo huấn, dạy bảo)

Mọi cán bộ đều phải thực hiện lời … của Chủ tịch Hồ Chí Minh: cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư.
Con cái cần phải nghe lời … của cha mẹ.

Hướng dẫn giải

Có thể sắp xếp các từ ngữ như sau:

Công cha như núi Thái Sơn

Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.

Nhà máy Dệt kim Vinh mang tên Hoàng Thị Loan - thân mẫu Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Tham dự buổi chiêu đãi có ngài đại sứ và phu nhân.
Thuận vợ thuận chồng tát bể Đông cũng cạn.
Con chim sắp chết thì tiếng kêu thương,
Con người sắp chết thì nói lời phải.
Lúc lâm chung ông cụ còn dặn dò con cháu phải yêu thương nhau.
Mọi cán bộ đều phải thực hiện lời giáo huấn của Chủ tịch Hồ Chí Minh: cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư.
Con cái cần phải nghe lời dạy bảo của cha mẹ.

==> Các từ ngữ: thân mẫu, phu nhân, lâm chung, giáo huấn dùng trong ngữ cảnh trang trọng, thể hiện sự thành kính
Các từ ngữ: mẹ, vợ, sắp chết, dạy bảo dùng trong ngữ cảnh thân mật hoặc biểu lộ tình cảm thân thiết.

Câu 2: (Trang 83 - SGK Ngữ văn 7)

Tại sao người Việt Nam thích dùng từ Hán Việt để đặt tên người, tên địa lí?

Hướng dẫn giải

Sở dĩ có điều đó vì từ Hán Việt thường có sắc thái trang trọng cho tên gọi, đồng thời hàm chứa những ý nghĩa sâu xa.
Ví dụ:

An – bình an, an nhàn, yên ổn (Bảo An, Nhật An, Khiết An, Lộc An)
Bách - Mạnh mẽ, vững vàng, trường tồn (Hoàng Bách, Ngọc Bách)
Bảo - Vật quý báu hiếm có (Chi Bảo, Gia Bảo, Duy Bảo, Đức Bảo, Hữu Bảo, Quốc Bảo, Tiểu Bảo, Tri Bảo, Hoàng Bảo,)
Cường - Mạnh mẽ, khí dũng, uy lực (Phi Cường, Đình Cường, Mạnh Cường, Quốc Cường)

Câu 3: (Trang 83 - SGK Ngữ văn 7)

Đọc đoạn văn trong truyền thuyết Mị Châu - Trọng Thuỷ và tìm những từ ngữ Hán Việt góp phần tạo sắc thái cổ xưa.
Lúc bấy giờ Triệu Đà làm chúa đất Nam Hải. Mấy lần Đà đem quân sang cướp đất Âu Lạc, nhưng vì An Dương Vương có nỏ thần, quân Nam Hải bị giết rất nhiều, nên Đà đành cố thủ đợi cơ hội khác. Triệu Đà thấy dùng binh khí không lợi, bèn xin giảng hoà với An Dương Vương, và sai con trai là Trọng Thuỷ sang cầu thân, nhưng chú ý tìm cách phá chiếc nỏ thần.
Trong những ngày đi lại để kết tình hoà hiếu, Trọng Thuỷ gặp được Mị Châu, một thiếu nữ mày ngài mắt phượng, nhan sắc tuyệt trần, con gái yêu của An Dương Vương.

(Theo Vũ Ngọc Phan)

Hướng dẫn giải

Những từ Hán Việt được dùng góp phần tạo sắc thái cổ xưa là: giảng hoà, cầu thân, hoà hiếu, nhan sắc tuyệt trần, thiếu nữ ... Những từ ngữ cổ đã tạo ra sắc thái trang trọng, phù hợp với hoàn cảnh xã hội lúc bấy giờ.

Câu 4: (Trang 83 - SGK Ngữ văn 7)

Nhận xét về việc dùng các từ Hán Việt in đậm trong những câu sau:

Em đi xa nhớ bảo vệ sức khỏe nhé!
Đồ vật làm bằng gỗ tốt thì sử dụng được lâu dài. Còn những đồ làm bằng gỗ xấu dù làm rất cầu kì, mĩ lệ thì cũng chỉ dùng được trong một thời gian ngắn.

Hướng dẫn giải

Theo từ điển:
Bảo vệ (chống lại mọi sự huỷ hoại, xâm phạm để giữ cho được nguyên vẹn)
Mĩ lệ (đẹp một cách trang trọng).
==> Việc dùng từ Hán Việt trong 2 câu trên không hề có ý nghĩa trang trọng mà ngược lại còn làm cho câu văn trở nên tốì nghĩa, không phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp. Vì vậy, ta có thể thay bằng các từ ngữ thuần Việt, dễ hiểu:

Em đi xa nhớ giữ gìn sức khỏe nhé!
Đồ vật làm bằng gỗ tốt thì sử dụng được lâu dài. Còn những đồ làm bằng gỗ xấu dù làm rất cầu kì, đẹp đẽ thì cũng chỉ dùng được trong một thời gian ngắn.